De schaarste van transportcapaciteit leidde niet alleen tot vertraging bij nieuwe aansluitingen. Ook de verzwaring van bestaande aansluitingen konden we niet altijd meteen uitvoeren. Zulke verzwaringen zijn nodig voor klanten die bijvoorbeeld hun bedrijf willen uitbreiden of van gas willen overstappen op elektriciteit. De transportschaarste had zo impact op de economie én de energietransitie.
De overgang naar duurzame energie is niet nieuw. Maar in 2022 ging het tempo ineens flink omhoog. Steeds meer bedrijven overwogen om hun energievoorziening te elektrificeren, terwijl huishoudens warmtepompen en zonnepanelen installeerden en overstapten op elektrisch vervoer. We verwijderen in 2022 9.714 gasaansluitingen (38 procent meer dan in 2021) en verzwaarden 40.700 elektriciteitsaansluitingen bij klanten; een stijging van ongeveer 61 procent ten opzichte van vorig jaar.
Meer bedrijven en huishoudens wekten bovendien zelf energie op, waarvan ze een deel aan onze netten terugleveren. Het aantal aansluitingen dat zonne- en windenergie teruglevert, steeg met ruim 27 procent naar 857.159 aansluitingen (nagenoeg gelijk aan de stijging in 2021). Het zogeheten duurzaam opgesteld vermogen (het maximale vermogen van alle duurzame energiebronnen) in onze regio's nam in 2022 toe met 25 procent. Het aandeel groen gas dat klanten aan ons terugleverden bleef nagenoeg gelijk. Zo dragen we bij aan een duurzame energievoorziening.
De vraag naar stroom en het aanbod van lokaal opgewekte energie nam sneller toe dan we met de uitbreiding van onze netten konden bijbenen. Niet alleen aanvragers van een nieuwe aansluiting hadden hier last van. Ook klanten die een bestaande aansluiting wilden uitbreiden, konden we niet altijd meteen helpen. De transportschaarste voor teruglevering, waarvan al in 2021 sprake was, speelde in 2022 nog steeds. Met als gevolg dat er in sommige regio’s voor nieuwe wind- en zonneparken geen capaciteit was op ons net om terug te leveren.
Er zijn snellere vergunningsprocedures nodig
Als Enexis conformeren wij ons aan het Nederlandse Klimaatakkoord en coalitieakkoord. In 2030 moet de uitstoot met 55 procent naar beneden ten opzichte van 1990. Dit is conform de energiedoelstellingen van de EU die zijn vastgelegd in Fit for 55. In dit pakket, dat zijn basis heeft in de Europese Green Deal, is al een eerste aanscherping van de Green Deal-klimaatdoelen verwerkt. In 2022 heeft de oorlog in Oekraïne tot nieuwe aanscherpingen geleid. Europa wil namelijk versneld minder afhankelijk worden van Russisch gas, zonder dat de klimaatdoelen uit zicht raken. De extra aanscherpingen zijn vastgelegd in een pakket genaamd REPowerEU. Daarin stelt de Europese Commissie voor om het aandeel duurzame energie in 2030 te verhogen naar 45 procent (was 40 procent in Fit for 55). Ook moet het energieverbruik dan 13 procent lager zijn dan in 2020 (was 9 procent).
Deze beleidsambities leiden tot forse uitdagingen voor netbeheerders. Het betekent namelijk dat er op het elektriciteitsnet nog meer capaciteit nodig is voor duurzame en regionale opwekking van energie. Uitbreiding van het net is dan ook noodzakelijk. Daarom wijzen we de politiek op het belang van snellere vergunningprocedures. Ook pleiten we voor aanpassingen aan de transporttarieven, die gebruikers prikkelen om het netwerk efficiënt te gebruiken en een tarief voor opwekkers van energie bevat. Nu betalen alleen afnemers voor het gebruik van het netwerk. Klanten die grootschalig energie terugleveren aan het elektriciteitsnet, betalen daar niets voor.
Wat betekent de ‘stikstofuitspraak’ van de Raad van State voor onze netuitbreiding?
Begin november 2022 deed de Raad van State zijn zogeheten ‘stikstofuitspraak’: de raad oordeelde dat de bouwvrijstelling stikstof niet meer mag worden gebruikt bij bouwprojecten. Deze uitspraak kan leiden tot vertraging bij de uitbreiding en verzwaring van onze netten.
Dit is er aan de hand
De Wet natuurbescherming bevatte sinds 2021 een bouwvrijstelling. Die bepaalde dat bij de vergunningverlening voor bouwactiviteiten geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van de activiteiten. Dit maakte het eenvoudiger om voor zulke projecten een vergunning te krijgen. Maar volgens de Raad van State voldeed de vrijstelling niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht.
Impact op Enexis
De uitspraak kan gevolgen hebben voor de werkzaamheden van Enexis, zoals de bouw van nieuwe transformatorstations. Voor dergelijke projecten moeten we nu eerst berekenen hoeveel stikstof er wordt uitgestoten en of dat gevolgen heeft voor Natura2000 gebieden. Als de uitstoot te hoog is, moeten we een Natuurbeschermingsvergunning aanvragen. Vaak zijn dan maatregelen nodig om de uitstoot van stikstof te voorkomen. Projecten waarvoor we al een Natuurbeschermingsvergunning hebben, worden niet geraakt door de uitspraak. Hoeveel projecten wél worden geraakt, is nog niet duidelijk.
In samenwerking met waterbedrijf Vitens en Enexis Netbeheer is BAM Energie & Water aan de voet van natuurgebied Lemelerberg een pilotproject gestart dat volledig emissieloos wordt uitgevoerd. Dit houdt in dat leidingen en kabels emissievrij worden vervangen. Hierdoor kunnen ondergrondse netwerken in de buurt van kwetsbare Natura-2000 gebieden worden aangelegd en gaat de uitstoot van CO2, stikstof en fijnstof omlaag. Daarnaast worden, door het schoon en emissievrij werken, de werkomstandigheden aanzienlijk verbeterd.
Efficiënter benutten van het net
Om ongebreidelde nieuwbouw en verzwaring te voorkomen, is het ook belangrijk om de beschikbare transportcapaciteit efficiënter te benutten. Daarmee kunnen we op korte termijn de schaarste verkleinen, terwijl op langere termijn minder uitbreidingen nodig zijn. Zo dragen we bij aan een betaalbare energievoorziening.
Samen met overheden, collega-netbeheerders en bedrijven bedachten en beproefden we in 2022 methoden om de beschikbare capaciteit zo goed mogelijk te benutten en klanten zo goed mogelijk te helpen. Denk aan congestiemanagement, tijdgebonden contracten, de inzet van reservecapaciteit en de inpassing en inrichting van lokale energiehubs.
Verder verwachten we veel van de digitalisering van processen en de toepassing van data-analyse. Daarmee kunnen we onze netten effectiever uitbreiden, krijgen we meer inzicht in de groei van de energiebehoefte en kunnen we schaarste beter oplossen en voorkomen.
In de toekomst kan prioritering van projecten helpen, bijvoorbeeld op basis van maatschappelijke relevantie. Welke projecten zijn voor de samenleving het meest urgent? Welke kunnen later starten? We onderzoeken nu samen met andere betrokkenen welke kaders we hiervoor kunnen hanteren.
We overleggen met betrokkenen over de haalbaarheid van plannen
Om ons netwerk efficiënter uit te breiden, willen we meer inzicht krijgen op de vraag naar capaciteit. Bij gemeenten en projectontwikkelaars geven we bijvoorbeeld aan welke capaciteit we nu en in de nabije toekomst op lokaal niveau kunnen bieden. Hiermee kunnen zij rekening houden bij de ontwikkeling van hun plannen. Duurzame initiatieven, zoals een zonne- en windpark, proberen we te combineren op één aansluiting, door het concept cable pooling toe te passen.
Met regio’s overleggen we over hun Regionale Energiestrategieën (RES). In ons verzorgingsgebied werden in 2022 tien RES’en vastgesteld. Samen willen die voor 2030 ruim 26 TWh aan duurzame energie opwekken, vooral met zonnepanelen op land en op daken. Een grote ambitie, zeker als we die combineren met de plannen voor de warmtetransitie van de gebouwde omgeving, de laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer en verduurzaming van de industrie. Samen met de regio’s kijken we dus wat wanneer haalbaar is.
Eén ding is duidelijk: elektriciteit kan niet voorzien in de totale toekomstige behoefte aan energie. Daarom pleiten we voor een energiemix met bijvoorbeeld groen gas, warmte of waterstof. Groen gas kunnen we via ons huidige gasnetwerk transporteren en kan dus op korte termijn helpen om de energievoorziening te verduurzamen. Wel moet de productie ervan flink omhoog. De ambitie in het Klimaatakkoord is om in 2030 2 miljard m3 groen gas te produceren. In 2022 werd in ons gebied 76.000 Mm3 geproduceerd. Maar het tempo waarmee groen gas geproduceerd wordt moet omhoog om de klimaatdoelen te behalen.
We ontwikkelen een visie op het energiesysteem van de toekomst
De overgang naar CO2-neutrale energie versnelt. Om deze transitie mogelijk te maken, moeten we als netbeheerders onze netten ook sneller uitbreiden en verzwaren. Dat is een grote en complexe klus. Daarom brengen we nu voor al onze regio’s in kaart welke energiebehoefte we de komende jaren kunnen verwachten voor de industrie, mobiliteit en andere sectoren. Deze informatie berekenen we vervolgens door naar onze netten: welke aanpassingen zijn er nodig om in de behoefte te voorzien? En waar is de urgentie het grootst? Ook hebben we in 2022 voor elke sector onze eigen visie opgesteld.
Onze inventarisatie én de sectorvisies leiden tot onze visie op het energiesysteem van de toekomst, een levend document dat in het voorjaar van 2023 verschijnt. Alle werkzaamheden tot 2030 koppelen we daarin aan een planning. Wij krijgen zo meer grip op de projecten en investeringen voor de komende tijd. En provincies, gemeenten en andere stakeholders kunnen precies zien waar onze netten de meeste capaciteit bieden voor de afname of levering van stroom – en wat dus de beste locatie is voor nieuwe bedrijventerreinen en zonne- en windparken.
Nieuwe aannemerijstrategie
Het afgelopen jaar werkten we aan een nieuwe aannemerijstrategie die erop gericht is om een langdurige samenwerking met aannemers aan te gaan. Groei in capaciteit, ontwikkeling en innovatie staat in deze strategie centraal. Zo namen aannemers bijvoorbeeld taken van ons over en hielpen ons zo meer werk te verzetten. Ook boden we zekerheid over de hoeveelheid werk die ze de komende jaren van ons kunnen verwachten. Aannemers hielpen ons met de uitbreiding van onze netten en om aanvragen voor aansluiting of verzwaring sneller te verwerken. Van de totale kosten van ons werkpakket had 55 procent betrekking op werk door Enexis zelf en 45 procent op werk door aannemers.
De nieuwe aannemerijstrategie leidt ook tot een omvangrijke aanbesteding ter waarde van € 2,7 miljard voor aannemerij Noord. Enexis gaat met de aanbesteding een minimale contractduur van acht jaar aan. Met deze contractduur kunnen we de continuïteit van het werk beter waarborgen. Voor de zomer van 2023 zal de definitieve gunning van de werkzaamheden plaatsvinden. In 2023 starten we met de voorbereiding van een aanbesteding voor de provincies Noord-Brabant en Limburg.
Groei van ons werkpakket
We gaven in 2022 voor het eerst in onze geschiedenis meer dan € 1 miljard uit aan onderhoud en uitbreiding van het elektriciteits- en gasnetwerk. Het toenemende werkpakket is een direct gevolg van de energietransitie en de werkzaamheden die daarvoor nodig zijn. Denk hierbij aan het aansluiten van meer zonne- en windenergie en voldoen aan de groeiende vraag door warmtepompen, elektrisch rijden en industrie die steeds meer elektrificeert. Overige werkzaamheden zijn regulier onderhoud aan het elektriciteits- en gasnetwerk en de plaatsing en het onderhoud van slimme meters. Het voor 2023 geplande werkpakket groeit tot € 1.340 miljoen.
Werkpakket
Werkpakket 2022 Noord-Brabant
Plan 2022
€364 miljoen
budget te besteden aan het energienet in de provincie Noord-Brabant
Gerealiseerd 2022
€386 miljoen
budget aan het energienet in de provincie Noord-Brabant
Gepland werkpakket 2023 Noord-Brabant
Enexis netbeheer besteedt in 2023
€456 miljoen
aan het energienet in de provincie Noord-Brabant
Werkpakket 2022 Groningen
Plan 2022
€186 miljoen
budget te besteden aan het energienet in de provincie Groningen
Gerealiseerd 2022
€161 miljoen
budget aan het energienet in de provincie groningen
Gepland werkpakket 2023 Groningen
Enexis netbeheer besteedt in 2023
€268 miljoen
aan het energienet in de provincie Groningen
Werkpakket 2022 Overijssel
Plan 2022
€185 miljoen
budget te besteden aan het energienet in de provincie Overijssel
Gerealiseerd 2022
€178 miljoen
aan het energienet in de provincie Overijssel
Gepland werkpakket 2023 Overijssel
Enexis netbeheer besteedt in 2023
€225 miljoen
aan het energienet in de provincie Overijssel
Werkpakket 2022 Drenthe
Plan 2022
€114 miljoen
budget te besteden aan het energienet in de provincie Drenthe
Gerealiseerd 2022
€114 miljoen
aan het energienet in de provincie Drenthe
Gepland werkpakket 2023 Drenthe
Enexis netbeheer besteedt in 2023
€143 miljoen
aan het energienet in de provincie Drenthe
Werkpakket Limburg
Plan 2022
€195 miljoen
budget te besteden aan het energienet in de provincie Limburg
Gerealiseerd 2022
€187 miljoen
aan het energienet in de provincie Limburg
Gepland werkpakket 2023 Limburg
Enexis netbeheer besteedt in 2023
€248 miljoen
aan het energienet in de provincie Limburg